Thursday, January 26, 2006



افشارهاي ساكن بين ابهر و گروس

از مشكلات ايل افشار كه نسبتاً در همه جاي ايران دامن گير شده، كم كردن تنوع طرح هاي اصيل و گرايش به سمت يك طرح خاص است


گرايش پيداكردن به سمت طرح خاص (ماهي درهم تكراري بيجار) كه فقط هنگام فروش مشكلات نسبتاً كمتري دارد و همينطور ورود خامه‌هاي رنگي با انواع رنگ هاي شيميايي آنيليني (از اولين دسته رنگ هاي شيميايي نامرغوب كه از اروپا وارد ايران شد) و دباغي شده هويت اصيل و توانمندي هاي قوي ايل افشار را در خود پنهان كرده است.

به گزارش سرويس فرهنگ و هنر خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) ـ منطقه يزد، درابتداي تحقيقي با نام بررسي فرش هاي استان زنجان كه حسين قرباني كارشناس فرش دردانشكده فرش اردكان ومقام اول طراحي و نقشه كشي فرش در جشنواره شانه بلورين يزدانجام داده، آمده است كه آب و هواي استان زنجان معتدل و كوهستاني است كه براي تهيه مواد اوليه فرش بافي از جمله پشم مناسب مي‌باشد. از طرفي پشم كه به عنوان عنصر مهم د رصنعت فرش مورد استفاده قرار مي‌گيرد به علت اين كه دامداري وكشاورزي از مشاغل مهم اين استان است بيشتر از خودمنطقه تهيه مي‌شده اما متاسفانه امروزه به علت كمبود كارگاه هاي رنگرزي از ديگر مناطق مانند خميني شهر، خامه رنگي دباغي شده را وارد و پشم توليدي را به صورت خام به فروش مي‌رسانند.

بر اساس اين پژوهش بخش اعظم منطقه زنجان به خمسه معروف است و از پنج گروه اصلي تشكيل شده، البته در استان فارس نيز اتحاديه خمسه با پنج ايل اصلي حضور دارند كه ارتباط چنداني اين دو اتحاديه با هم ندارند و فقط وجه اشتراك آن ها وجود دو ايل ترك (بهارلو و اينالو) در خمسه فارس مي‌باشد كه ايلات خمسه زنجان همگي ترك مي‌باشند.

ايلات مهم در زنجان عبارتند از شاهسون ها، اصانلو، بيات و خدابنده لو كه تمام اين ايلات در خود منطقه زنجان ساكن شده‌اند به جزء شاهسون ها كه از تيره ايل افشار بوده و ا زاهميت بيشتري نسبت به چهار ايل خمسه برخوردار مي‌باشند.

بررسي تاريخي شاهسون ها نشان ميدهد كه آنها يكي از ايلات مهم، در زمان حكومت صفويه بوده اند و در هنگام زمامداري شاه عباس صفوي از پيماني كه بين قزلباش ها و ديگر سران ايلات به تاييد رسيد تشكيل شده اند و يكي از عمده‌ترين ايلات شاخص قزلباش ها،‌ افشارها بوده‌اند كه مردماني شجاع و بي‌باك بودند و در برابر تهاجمات بيگانگان علي‌الخصوص عثماني‌ها و تركمن‌ها ايستادگي كردند . از اين حيث اكثر شاهسون هاي زنجاني از تبار افشارهايي هستند كه روزي قزلباش بوده‌اند و در اصل مي توان آن ها را شاهسون هاي افشاري ناميد. بنابراين احتمال اين كه در دستبافته‌ها به دو نوع خصوصيت شاهسوني و افشاري برخورد كنيم، نيز بسيار است.
در اين پژوهش آمده است كه شاهسون هاي خمسه زنجان در كل به سه دسته تقسيم مي‌شوند. يكي دويراني‌ها كه ساكن اطراف دره حاصلخيز رود قزل‌اوزن هستند . دوم افشارهاي ساكن بين ابهر و گروس و سوم بيگدلي خرقان و بزينه رود و ابهر مي‌باشند.

بر اساس اين پژوهش دويراني‌ها به دستور فتحعلي شاه قاجار از مغان و اردبيل به اين منطقه آورده شده‌اند كه در حد فاصل دره قزل اوزن از گروس تا كوه هاي قافلانكوه كوچ مي‌كردند و محل ييلاق و قشلاق مشخصي داشتند كه امروزه محل قشلاقات افشار به عنوان يكي از بخش هاي زنجان، به اين نام باقي مانده است.

افشارهاي ساكن در بين ابهر و گروس امروزه همه تخته قاپو (يك جا نشين) شده و در روستاهاي بديدلو، جهان شاهلو، جمعه لو و خراسانلو ساكن شده‌اند.

بيگدلي هااحتمالاً از ايل افشار (قزلباش ها) نمي‌باشند و در ضمن گروه كوچكي نسبت به دويراني ها و افشارهاي ديگر هستند با اين توصيف كه يكي از مهم ترين ايلات حاكم بر منطقه، افشارهاي آذربايجاني مي‌باشد كه نسبت به ديگر ايلات حضور پررنگ تري دارند.

صرفنظر از خصوصيات و آداب و رسوم ايل افشار تمام ايلات افشار پراكنده در ايران صنعت فرشبافي دارند. فرش هاي ايل افشار زنجان در حال حاضر در روستاهاي مختلف زنجان بافته مي‌شود كه همه حال و هواي ايلاتي در خود دارند.از ويژگي هاي طرح هاي ايل افشار زنجان مي‌توان از ترنج هاي چند ضلعي در ميان فرش و تكرار موتيف‌هاي يك شكل در داخل متن و مخصوصاً در حاشيه اشاره كرد.

ابعاد فرش هاي اين ايلات بسته به محل توليدشان با هم فرق دارند به عنوان مثال فرش هاي توليدي قلتق در قديم به اندازه‌هاي دو زرع (قاليچه) پادري و پشتي ذرع ونيم متداول گرديده و گره به كار رفته در فرش ها از نوع گره متقارن(تركي) مي‌باشد و بيشتر از دارهاي عمودي ثابت براي بافت آن ها استفاده مي‌كنند.

طبق پژوهش قرباني رج شمارهاي رايج در اين فرش ها بين 20 الي 30 رج و انواع مرغوبتر را با رج 40 مي‌بافند. يكي از متن هاي به كار رفته در اكثر قاليچه‌هاي افشاري،‌ماهي در هم‌هاي متفاوت است كه هر روستا براي خود ماهي در هم خاصي دارد.

يكي ديگر از خصوصياتي كه در اين منطقه بيشتر به چشم مي‌خورد، ترنج هاي تو در تو است كه به عنوان ترنج هاي خاص اين محل مي‌توان از آن ياد كرد. از موتيف هاي مهم افشار مي‌توان به بته‌ها، طرح هاي (s) و (+)شكل،‌مربع چهارتايي، گل سيب ها و طرح هاي توسباغا(لاك پشت) و در حاشيه به طرح هاي دندانه‌دار اره‌اي، بته زنجيرهاي پيوسته با رنگ هاي متنوع، گل سيب هاي هشت ضلع ساده و حاشيه با شكل هاي مورب تكراري كه با چليپا آذين بندي شده است.
همين طور نقش هاي مرغكي،‌ قوچكي‌ها كه در اطراف ترنج بندي‌ها بيشتر به چشم مي‌خورند اغلب موتيف‌هاي به كار رفته در فرش ها به صورت جدا حالت چيدمان داشته و بقيه نقشه‌ها، از عناصر بكاررفته در فرش با مبدا مشخص به هم متصل، تشكيل شده است.
نقشه‌هاي متداول در بين ايل افشار را مي‌توان به لچك و ترنج، بته شمعي (پاريزي ) گلداني، افشان شاه عباسي، گل فرنگي، نقشه ترنج بندي با طرح ماهي در هم و نقشه‌هايي با نام محلي كهنك (پيراهن)، چهارگات(چهار قطع)،‌پري خام و نقشه مهين تقسيم نمود.
اين پژوهش همچنين به بررسي مواد اوليه مصرفي در فرش دستباف افشار پرداخته و درآن آمده است پرورش دام يكي از مهم ترين مشاغل ايل بوده كه هنوز د رمنطقه رونق دارد و وجود يك نوع نژاد گوسفند اصيل به نام خود ايل افشار باعث شده تا نوع فرش هاي بدست آمده مرغوبيت خاصي داشته باشند به طوري كه هنگام لمس اين دستبافته‌ها حالت نيمه خشن براي بافته‌هاي با رج 20 و 30 بسيار مناسب است البته از نوع گوسفندان دشت مغان كه پشم سفيد و مرغوبتري از آنان تهيه مي‌شود در منطقه استفاده مي‌كنند.

اين كارشناس فرش دانشكده فرش اردكان در پژوهش خود به رنگ هاي مورد استفاده در فرش هاي افشار نيز پرداخته است وآورده رنگ هاي رايج در اين ايل به طور ميانگين داراي هفت رنگ است كه عبارتند از روناسي، سورمه‌اي، آبي روشن، كرم، بژ، سبز و سياه يا قهوه‌اي كه هر كدام شيد رنگي با هويت محلي دارند مثلاً رنگ سورمه‌اي به كار رفته در فرش هاي افشار سورمه‌اي تيره مات مي باشد.

از ديگر خصوصيات رنگ بندي در بعضي از دستبافته‌هاي افشار زنجان استفاده از رنگ سياه براي دورگيري موتيف‌هاي حاشيه و گاهاً در متن براي رنگ زمينه جزئي و يا لكه ابرشي،‌ با سورمه‌اي همراه مي‌شود. رنگ سياه در كل استوانه‌اي خاص به نقشه فرش مي‌دهد. رنگ سياه خامه‌ اين منطقه بسيار درخشان است برعكس رنگ سورمه‌اي كه مات مي‌باشد ،‌رنگ خامه‌ سياه در سطح كشور فقط در بعضي ايلات متداول است كه يكي از شاخص‌ترين آن ها همين افشارها مي‌باشند.

0 Comments:

Post a Comment

<< Home